آشنایی اولیه با نحوه ی هرس درختان میوه

• مقدمه:

آرایش درختان میوه که معمولاً همه ساله انجام می گیرد هرس نامیده می شود. حذف شاخه های اضافی، آسیب دیده و آلوده به آفات و امراض باعث ایجاد تعادل بین جذب و مصرف مواد غذایی در ریشه و ساقه شده و در نهایت بهره وری درخت را افزایش می دهد. هرس ریشه همزمان با هرس شاخه ها، عملیات مکمل هرس باردهی است. اغلب خوانندگان کتب مربوط به عملیات هرس انتظار دارند با صرف اندکی وقت به جزییات هرس درختان واقف شده و قادر به پیاده سازی آن گردند، در حالیکه انجام صحیح هرس بدون صرف وقت و شناخت تک تک مراحل آن امکان پذیر نیست. اولین مرحله شناخت انواع درختان میوه است که در ادامه برحسب خصوصیات ظاهری آنها در هفت گروه اصلی دسته بندی شده اند:

1- درختان میوه ی دانه دار مانند درخت سیب، به، گلابی و ازگیل

2- درختان میوه ی هسته دار مانند درخت آلبالو، گیلاس و گوجه

3- درختان پوست- سخت نظیر درخت گردو، پسته، فندق، بادام و بلوط

4- درختان میوه با هسته ی سنگی از جمله درخت خرمالو، زیتون، خرما، هلو، شلیل و زردآلو

5- درختان مرکبات نظیر درخت پرتقال، لیمو، نارنج، گریپ فروت، بالنگ و نارنگی

6- درختان دانه ریز مانند درخت انار، انجیر، کیوی، مو، انگور فرنگی و تمشک

7- درختان میوه ی نرم نظیر انواع درختان توت

به منظور افزایش بهره وری درختان میوه و کاهش هزینه های داشت و برداشت می بایست واریته هایی را انتخاب نمود که سازگاری لازم با شرایط اقلیمی منطقه، خاک و امکانات موجود را داشته باشند. پایه ها می بایست سازگار با آب و خاک محل بوده که قادر به تحمل عملیات پیوند که استحکام و بهره وری درخت را افزایش می دهد باشند. هدف از هرس، افزایش حتی الامکان بهره وری درختان با اعمال حداقل امکانات است. بدین منظور در طی عملیات هرس سعی بر ایجاد شرایطی متناسب با خصوصیات نژادی درخت است. به عنوان مثال تصور کنید در یک درخت مثمر، نسبت تعداد شاخه های مولد برگ به شاخه های میوه دهنده بیش از اندازه باشد؛ دراین شرایط، مقدار قابل ملاحظه ای از مواد مغذی خاک برای رشد و نمو برگ ها مصرف شده و متعقاباً نباید انتظار محصولی متناسب با سن و قدرت باردهی درخت داشت. بنابراین، یکی از اهداف اصلی عملیات هرس ایجاد یک تعادل منطقی بین رشد برگ و میوه دهی درخت است. هرس صحیح نه تنها منجر به پرورش نهالی قوی و سالم می گردد، بلکه تکرار آن بر کیفیت و میزان محصول افزوده و همچنین عمر درخت را طولانی می کند.

• تعیین مناسب ترین زمان هرس:

اصلی ترین عامل تعیین کننده ی زمان هرس زمستانه، درجه حرارت منطقه است. هرس درختان دانه دار معمولاً از اوایل پاییز تا اواخر زمستان و هرس درختان هسته دار با کمی تاخیر انجام می گیرد. در هر صورت هرس باید طوری انجام گیرد که نهال قادر به جبران ضایعات حاصله باشد. در مناطق معتدل که یخبندان های شدید اغلب نامحتمل است، بهتر این است که هرس در پاییز انجام شود. برای درختان داربستی نظیر درخت مو و تمشک اواخر اسفند ماه بهترین زمان هرس است. در طی هرس زمستانه، علاوه بر اینکه شاخه های سرمازده حذف می شود مواد غذایی ذخیره شده در شاخه های اصلی نیز در شاخه های گلدار و میوه دهنده مصرف می گردند. به منظور به تعویق نیفتادن در رشد نهال ها در فصل بهار، حتی الامکان می بایست از هرس شدید زمستانه که منجر به از بین رفتن شاخه های دارای مواد مغذی می شود خودداری کرد.

چنانچه هرس اصولی و درست صورت گیرد باعث رسیدن بهتر نور به شاخه ها و گردش هوای بهتر بین آنها می گردد که این امر طبیعتاً رشد بهتر گل و میوه را باعث می گردد. جهت محصول دهی یکنواخت سالیانه ی درختان، لازم است در اوایل بهار تمام جوانه های روی تنه ی اصلی درخت که به سمت داخل تاج رشد می کنند حذف گردد. دلیل این امر این است که بهترین و بیشترین تعداد میوه بر روی جوانه های کوتاه و شاخه های چوبی سه ساله شکل می گیرد. برای افزایش تعداد این گونه جوانه ها، بایستی انتهای شاخه های فاقد جوانه و لخت در همان سال را در اواخر بهار و یا اوایل تابستان (بعضاً تا آخر تابستان) هرس کرد و جهت بهبود نتیجه، این روند را هر دو سال یا هر سه سال یک بار تکرار نمود.

طبق تحقیقات صورت گرفته، هر اندازه زاویه ی بین شاخه های اصلی و فرعی بیشتر باشد، شیره نباتی بهتر می تواند خود را به شاخه های فرعی رسانده و رشد بیشتر جوانه های گل و در نتیجه افزایش محصول را سبب گردد. برای نیل به این هدف، چوب هایی با طول 10 الی 20 سانتی متر را تهیه نموده، یک سر چوب ها را با گیره یا دو شاخه به شاخه های فرعی متصل کرده طوری که پایه روی شاخه فرعی قرار گیرد و سر دیگر را به شاخه اصلی تکیه دهید. بدین روش می توان زاویه بین شاخه فرعی و اصلی را به 70 تا 80 درجه رساند.

به منظور انجام صحیح هرس، موارد زیر می بایست درطی این پروسه رعایت گردد:

• قیچی و چاقوی مورد استفاده باید کاملاً تیز باشد زیرا که کندی قیچی یا چاقو موجب ایجاد ترک خوردگی در مقطع شاخه شده و راه رای برای نفوذ قارچ های بیماری زا باز می کند.
• محل هرس شاخه کمتر از 6 میلی متر بالاتر از آخرین جوانه ی روی آن باشد.
• جهت شیب مقطع برش خورده نباید به سمت جوانه باشد در غیر این صورت رطوبت و آب باران به سمت جوانه ریزش کرده و جوانه ها را از بین می برد.
• شیب مقطع برش ملایم باشد؛ شیب زیاد منجر به خشک شدن جوانه ها می گردد.
• حتماً شاخه های آسیب دیده ماننده شاخه های زخمی، شکسته، پوسیده و آلوده به بیماری یا آفت قطع گردد.
• به منظور جلوگیری از نفوذ عوامل بیماری زا و یا تخم گذاری آفات در محل قطع شاخه، می بایست مقطع شاخه با چسب پیوند پوشانده شود.

در انتها مجدداً تاکید می گردد که باغداران عزیز بهتر است عملیات هرس را به افراد کاردان و مجرب واگذار کنند تا از خسارت احتمالی به میزان محصولات باغ خود و صدمات مالی متعاقب حتی الامکان پیشگیری کنند. هرس صحیح درختان میوه نه تنها منجر به قوی تر شدن و شادابی آنها می گردد، بلکه با بهبود توانایی ثمردهی درخت، هزینه های اولیه را نیز به نحو احسن جبران خواهد کرد. مشخصاً استحکام و شادابی درختان انگیزه ی باغداران را برای حفظ و نگهداری باغ میوه افزایش خواهد داد.

_{گردآورنده : امیر کلهری}